08/04/2020 - Portret
door Pierre Darge - foto's julien mahiels
Geert Noels
Een observator met recepten op zak
Geert Noels is een macro-econoom die in 2009 zijn eigen bedrijf Econopolis opzette als reactie op de financiële crisis en om zijn zelfstandigheid te verzekeren als opiniemaker. Maar hij is vooral een aandachtig observator die zijn bevindingen in twee boeken neerschreef. In zijn laatste boek, Gigantisme, duidt hij op het risico van gemakkelijke oplossingen als het drukken van heel veel geld. En op de gevaren van te grote bedrijven die de loyauteit van klanten en medewerkers verliezen.
"We hebben een uitkijkpostfunctie, observeren, proberen verbanden te leggen, het overzicht te bewaren en de grote trends te onderscheiden.”
Geert Noels : “Ik heb een privilege : ik word al mijn hele leven betaald om bij te blijven, te studeren, want dat is mijn job. We hebben een uitkijkpostfunctie, observeren, proberen verbanden te leggen, het overzicht te bewaren en de grote trends te onderscheiden.”
Is de burger in U niet een beetje verontrust bij de trend van het gigantisme ?
“Ongerustheid is niet mijn gemoedstoestand, ik verzet me ertegen om mensen ongerust te maken omdat ik denk dat we de dingen nog altijd in de hand hebben als we als burger en als ondernemer kunnen reageren. Veranderingen kunnen bij mensen als bedreigend overkomen, maar ik weet uit ervaring dat die bedreiging verdwijnt als je hem omarmt. Het volstaat een stap voor te blijven. Je wordt dan een verkenner die als eerste gaat en kan verwittigen dat het wel meevalt. En ik weet uit ervaring dat het doorgaans wel lukt. Bovendien is dat een veel aangenamer positie dan die van de angstige volger die denkt dat hij de toestand niet aankan.
Het komt er vaak op aan iets bij te stellen in de plaats van in de verleiding te vallen om het hele systeem te verwerpen. Ik ben er voorstander van om van binnenuit het systeem weer op de rails te krijgen, door bewustwording en door mensen inzicht te geven zodat ze actie ondernemen – wat economen te weinig doen.
Bij de Centrale Bank of in de regering hebben ze soms het gevoel dat het volstaat om aan het knopje “rente” of “geldhoeveelheid” te draaien om het tij te keren. Dat komt omdat ze een enorme machtspositie verworven hebben – wat vroeger niet het geval was. Dat resulteerde in overmoed en het niet zal werken. Uitwassen en excessen schieten naar boven en daar draait het gigantisme om. Ik maak vaak de vergelijking met de sport omdat ook daar een aantal mensen moeten samenwerken – net zoals in de economie. Dan begrijpen ze beter dat voetbal als spel niet verwerpelijk is maar wel de excessen. Dat er beter naar de spelregels, naar de houding van de spelers en naar de arbiter moet gekeken worden. De herkenbaarheid van bepaalde fenomenen laat de mensen toe om te besluiten dat de mogelijkheid bestaat om terug vat te krijgen op het spel.”
“Ongerustheid is niet mijn gemoedstoestand, ik verzet me ertegen om mensen ongerust te maken omdat ik denk dat we de dingen nog altijd in de hand hebben als we als burger en als ondernemer kunnen reageren. Veranderingen kunnen bij mensen als bedreigend overkomen, maar ik weet uit ervaring dat die bedreiging verdwijnt als je hem omarmt."
We voelen ons als mens anders wel heel erg klein en machteloos tegenover de giganten.
“Dat kan, maar door hun taille zijn de giganten ook erg kwetsbaar en als ze in elkaar zakken wordt het lot van vele duizenden bedreigd. Daardoor krijg je het fenomeen van “too big to fail”, krijg je in geval van moeilijkheden een spontane steun van de overheid en van de syndicaten, die daardoor de doodsstrijd van de giganten onnodig lang rekken. Terwijl dat eigenlijk niet nodig is : laat die grote boom gewoon omvallen zodat hij ruimte en zuurstof geeft aan nieuwe, kleine plantjes.
Op welke manier kan de burger daarbij een rol spelen ?
“Soms kunnen kleine ingrepen volstaan, zoals dat gebeurde bij de introductie van enkele wolven in Yellowstone National Park door wie het natuurlijk evenwicht werd hersteld én de biodiversiteit enormtoenam. Men denkt altijd dat grote problemen moeten opgelost worden door nog grotere ingrepen., terwijl het volstaat te geloven in de kracht van een aantal jonge wolven. Dat zijn de creatievelingen, de jonge ondernemers, de rebellen, the new kid on the block die het plotseling op een heel andere manier willen doen. Ze zitten overal in de volgende generatie, bij de designers of bij diegenen die koppig geloven in een andere werkwijze en daardoor weer anderen inspireren. We mogen de kracht van het individu niet onderschatten omdat hij een boodschap van enorme hoop meebrengt.
AB Inbev heeft 33% van de biermarkt in handen, maar kijk naar de beurskoers en je merkt dat het moeilijk wordt. Overal werden lokale brouwerijen opgekocht, alle bieren smaken nu naar Stella of Jupiler, er is een verarming van de keuze ontstaan. En dan zie je opeens in Lier, in Brugge en in Luik de micro-breweries opduiken die speciale smaken in ere herstellen. In andere velden zijn dat de bloggers, of de IT-ers die met een eigen app beginnen. Of de ontwerpers die het op een andere manier willen doen, met kleine klimaatoplossingen aankomen waar de giganten onmachtig tegenover staan omdat hun hele systeem gebouwd is op “groot” en die kleine initiatieven beter aansluiten bij de lokale behoeftes. Tenzij de gigant erin slaagt zich constant heruit te vinden – om de link met het lokale niet te verliezen.
"... laat die grote boom gewoon omvallen zodat hij ruimte en zuurstof geeft aan nieuwe, kleine plantjes."
"... We mogen de kracht van het individu niet onderschatten omdat hij een boodschap van enorme hoop meebrengt."
Een groot bedrijf is niet per definitie een gigant, je begint pas een gigant te worden als je het contact met klanten en elk van je medewerkers verliest. Bedrijven kunnen best wel groot worden en toch een vrij goede link tussen de top, medewerkers en klanten behouden – bijvoorbeeld door decentralisatie, door iets groot op te breken in meerdere, beter te managen onderdelen.
Een mooi voorbeeld is Zwitserland dat centraal goed gestuurd wordt maar decentraal gerund wordt. Zowel op kantonnaal als op gemeentelijk vlak. Of kijk naar Colruyt waar de top veel voeling behoudt met de medewerkers die ze toelaat om aandeelhouder te worden van het bedrijf waarvoor ze werken.
Of ik kijk naar BMW, het autobedrijf waarvoor ik ambassadeur ben, waar je tegelijkertijd een kritische massa nodig hebt en een binding met elk van je klanten. Je wil die immers geen massaproduct geven maar een individueel product. Het is geen toeval dat BMW een familiebedrijf is.
Graag maak ik de vergelijking met de topclubs van de Champions League in het voetbal die heel hard moeten opletten dat ze niet zo groot worden dat de loyauteit van de spelers verdwijnt, dat het de spelers die geen bal kan schelen of ze nu voor Chelsea dan wel voor Madrid spelen. Verlies je ook nog de loyauteit van je supporters, dan kan het heel snel gaan. Ik ben een paar keer naar Barcelona gaan kijken en daar heb ik gemerkt dat de club die tien jaar geleden vooral gesteund werd door de Catalaanse supporters, een club geworden is met heel veel toeristen in de tribune. Da’s naar mijn gevoel een punt om zich bezorgd over te maken.
"... Of ik kijk naar BMW, het autobedrijf waarvoor ik ambassadeur ben, waar je tegelijkertijd een kritische massa nodig hebt en een binding met elk van je klanten. Je wil die immers geen massaproduct geven maar een individueel product. Het is geen toeval dat BMW een familiebedrijf is."
Is de basis van het uitgroeien tot gigant niet “greed” ?
“Dat is te simpel uitgedrukt. Uiteraard speelt hebzucht mee, dat is altijd zo geweest omdat het menselijk is. De reden waarom gigantisme kan ontstaan, is omdat veel elementen die de greed onder controle kunnen houden, geleidelijk één of voor één zijn opgegeven. Ik verwijs in mijn boek naar Adam Smith die al in de achttiende eeuw waarschuwde dat kapitalisme en vrijhandel fantastisch goede ideeën zijn op voorwaarde dat een aantal aspecten gemonitord wordt. Zijn eerste boek was dan ook een filosofisch boek : “Theory of moral sentiments” waarin hij vertrok van hoe een mens in elkaar zit. De onhebbelijkheden van de mens gaan we er niet uit krijgen, dus moeten we die proberen te managen. In China ziet men niet graag dat de mensen persoonlijke ambities koesteren, dus probeert men die te onderdrukken, o.a. door het gebruik van technische middelen. Een methode waarin ik niet geloof, want ik ben een voorstander van liberale systemen van vrijheid. Door dat te managen en te koesteren moet je ervoor zorgen dat de basisregels gerespecteerd worden. Adam Smith wees o.a. op het belang van concurrentie door op het gevaar te wijzen van lobby’s of monopolievorming en streefde ernaar de afstand tussen politiek en bedrijven voldoende groot te houden. Want als de afstand tot politiek bepaalt of je succesvol bent, wordt dat dodelijk voor het economisch systeem. Omdat de beïnvloeding van de regels door de politiek zal maken dat je wint – net zoals in voetbal. Al die grote Champions’ League clubs bepalen wie in de FIFA zetelt, staan ook dicht bij de arbiters waardoor kleine ploegen benadeeld worden. Dat is in de economie ook zo. De reden waarom gele hesjes zo gefrustreerd zijn, is omdat bepaalde mensen zich niet geborgen voelen.”
Wie is in staat om die regels te laten naleven ?
“Elk van ons, en goeie politici die we regelmatig moeten wijzen op het belang van goede regels. Ik wil de politici geen slecht label geven, ik ga er nog altijd vanuit dat hun intenties goed zijn maar ze verliezen vaak uit het oog dat ze sommige regels beter zouden hervormen.
In de economie zie ik heel weinig mensen die in het spel zitten en precies omdat ze van het spel houden, durven te zeggen : als we die regel niet aanpassen, gaat het spel kapot. Dat soort mensen hebben we nodig.”
Zie je voorbeelden ?
“Te weinig, ik zie teveel technici in de economie en te weinig hart. En technici houden niet echt van het spel. Het klimaat was één van de hoofdstukken in mijn eerste boek Econoshok en tien jaar later merk ik nog altijd heel weinig drive, terwijl als elke speler op het veld dat wilde, de oplossing in zicht was.
Als je bijvoorbeeld kan uitleggen dat je wint als je de CO2-uitstoot vermindert, dan gaat alle creativiteit in de richting van het zoeken naar een oplossing. Je kan iedereen aanmoedigen om een steentje bij te dragen. Een soort globale CO2-heffing, een carbontax op vervoer, zou voor een stimulans zorgen om lokaal te produceren. Alles wat uit China komt, sleept een bepaalde rugzak aan CO2 mee en de keuze voor Chinese goederen, gaat ten nadele van lokale productie. Om het spel eerlijk te spelen moeten we die extra CO2-uitstoot eigenlijk compenseren, ook die van het transport. Als we gaan nadenken over onze echte footprint, die nauwkeurig te berekenen valt, zouden we voor een herbalancering kunnen zorgen.
De koper vreest vaak de meerprijs van een schoner product
“Dat kan maar daarbij wordt altijd vergeten vanwaar we komen. Vele dingen zijn ook ontzettend goedkoop geworden, het percentage dat ze innemen in onze bestedingen is gedaald. Toen ik in 1984 mijn eerste computer kocht, kostte die 45.000 frank, terwijl een auto er 150.000 kostte. Vandaag is de prijs voor een PC of een Mac ongeveer gelijk gebleven maar de computing power is verveelvoudigd. Destijds was dat een uitgave waarover moest nagedacht worden, maar die was noodzakelijk om bij te blijven en een investering in je eigen toekomst. Het betrof een state of mind.
“Ik ben geen petrolhead, evenmin iemand met een zware voet maar ik ben al jaren BMW-rijder en ik hou wel van automotive als sector. Er zijn maar twee sectoren waar alle technologie en alle innovaties passeren – defensie en automotive. Het klikt ook goed omdat BMW een familiaal bedrijf is en ik hou van familiale bedrijven. Bovendien zijn ze authentiek en hebben ze een aantal keuzes gemaakt waar ze zich aan houden. Ze mikken op kwaliteit en combineren die met ethische normen. Ze zijn toekomstgericht en gaan voor connectiviteit, autonome voertuigen, sharing en electrificatie."
Vandaag kan je investeren in zonnepanelen voor je huis, in een betere isolatie, in een warmtepomp en misschien zelfs in een kleine windmolen. We spreken dan over een serieuze factuur, maar het is wel een noodzakelijke investering voor een beter rendement en binnen 20 à 30 jaar voor een betere herverkoopwaarde. Als we de mensen niet continu uitleggen dat het geen bedreiging betreft, verdwijnt de angst nooit. We moeten alleen de moed hebben om bepaalde situaties uit te leggen en de mensen laten inzien dat zo’n investering essentieel is.
Jammer genoeg hebben we een attitude gecreëerd waarbij we zo’n berichten niet meer willen horen. Da’s de fout die de meesten maken en da’s heel dom. We veranderen toch ook niet van dokter omdat die slecht nieuws heeft – want dan zal de ziekte ons uiteindelijk inhalen. Het is de essentie van het populisme van alleen goed nieuws te brengen en dat leeft in brede lagen van onze politici die niet durven te zeggen dat vergrijzing heel veel geld zal kosten. Of bij de centrale banken die geloven dat het probleem opgelost wordt door geld te drukken. Dat is écht populisme want absolute nonsens. Je kan het klimaatprobleem niet oplossen door extra geld te drukken maar niemand durft op te staan om dat te zeggen.”
Verkiest Econopolis duurzaamheid boven het zoeken naar maximale winst ?
“Het is een misverstand dat als je voor duurzaam gaat, niet voor maximale winst kan kiezen. Het is alsof je in voetbal zou zeggen : denk je dat je niet kan winnen als je voor fairplay gaat ? Barcelona is meer een ploeg van fairplay geworden terwijl Madrid meer een ploeg van schoffelaars was (met Eden Hazard verandert het nu). Sommige ploegen hebben elk jaar minder gele kaarten, andere elk jaar meer – dat hangt af van de cultuur, van de spelers en van de trainer. In the end is het een keuze: denk je dat je schoffelaars nodig hebt om te winnen of denk je dat je door fairplay ook de harten van de arbiters en de supporters kan veroveren en toch ook vele matchen winnen.
Ik denk dat er ook in de financiële wereld plaats is voor ondernemers die een return beloven, maar beginnen met duurzaamheid, met het geld in de goede richting te zetten. In de long run is er geen enkele indicatie dat duurzaamheid, of het geld in de goede richting zetten minder lonend zou zijn.”
Vanwaar de link met BMW ?
“Ik ben geen petrolhead, evenmin iemand met een zware voet maar ik ben al jaren BMW-rijder en ik hou wel van automotive als sector. Er zijn maar twee sectoren waar alle technologie en alle innovaties passeren – defensie en automotive. Het klikt ook goed omdat BMW een familiaal bedrijf is en ik hou van familiale bedrijven. Bovendien zijn ze authentiek en hebben ze een aantal keuzes gemaakt waar ze zich aan houden. Ze mikken op kwaliteit en combineren die met ethische normen. Ze zijn toekomstgericht en gaan voor connectiviteit, autonome voertuigen, sharing en electrificatie. Een boeiende evolutie die ik vanop de eerste rij kan volgen, zonder me met de interne keuken te bemoeien. Ik ben een observator en een bewonderaar die ook kritische vragen stelt.”
U houdt ook opmerkelijk genoeg van zelf vliegen.
“Het is allemaal begonnen met mijn interesse voor technologie. De paradox bij het vliegen is dat het om een heel complexe, uitdagende wereld gaat die zodanig werd georganiseerd dat alles eenvoudig wordt en er weinig fouten optreden – dat is zondermeer fantastisch. Die methode helpt me in onze eigen financiële instelling om bepaalde stappen te ondernemen en door procedures fouten te vermijden. Want de grootste factor in de luchtvaart om fouten te vermijden zijn de procedures en de juiste attitude van de piloot. De boys die ze niet bezitten, komen gewoon niet door de examens.
Ik vlieg zelf een eenmotorige DA40NG en een tweemotorige Diamond DA 42, producten van een Oostenrijkse fabrikant die pas in de jaren negentig werd opgestart maar kon terugblikken op de ervaring uit de zweefvliegerij. Een toestel dat op het traject van Antwerpen naar Frankfurt 7 à 8 liter per 100 km verbruikt – afhankelijk van de snelheid. Met vier personen aan boord en tegen 250 km per uur is dat nog geen 2 liter/100 km per persoon. Terwijl de afstand in de lucht ook nog eens 30 procent korter is dan over de weg. Met een tweemotorige verbruik je iets meer, maar niet zoveel.
Toch ben ik niet blind voor de uitstoot van de luchtvaart : op grote hoogte zorgen de trails van grote vliegtuigen ook voor een impact op het klimaat en daarom zal de luchtvaart grote inspanningen moeten doen. De toestellen die nu in ontwikkeling zijn, zullen het verbruik meer dan halveren en de passagiers zullen in de toekomst een CO2-taks moeten betalen. Maar dat zal vliegen niet uit de markt prijzen, het zal niet verdwijnen, integendeel. Vergeet immers niet dat de essentie van de luchtvaart bestaat in het connecteren van mensen. Vaak gebeurt het dat mensen door op andere plekken te komen, ook ervaren dat de bedreiging er minder is dan ze hadden gedacht. En dat is essentieel om vrede te bewaren.”
Meer weten
To keep the emotion, subscribe to the Newsletter
